Διαχείριση των αρχαίων μνημείων

Τα μνημεία του παρελθόντος ανακαλύπτονται, αποκαθίστανται και συντηρούνται από τους αρχαιολόγους· ουδεμία αμφισβήτηση. Ποιος, όμως, τα διαχειρίζεται στη συνέχεια; Δηλαδή, ποιος έχει το λόγο για τον τρόπο αξιοποίησής τους, μια και αποδοθούν σε αυτόν που του ανήκουν; Γιατί, βέβαια, τα μνημεία όλων των προγενέστερων εποχών ανήκουν στο λαό που ασκεί την εξουσία στη χώρα όπου βρίσκονται, ανεξαρτήτως αν ακολουθεί την πολιτισμική παράδοση στην οποία τα μνημεία είναι ενταγμένα. Η Αγία Σοφία είναι μέρος της πολιτισμικής παράδοσης της Ρωμιοσύνης, πλην όμως αυτή τη στιγμή ανήκει στο λαό του τουρκικού κράτους· το τέμενος της Ουμ-Χαράμ, το τέταρτο σε σημασία προσκύνημα για τους μουσουλμάνους, είναι μνημείο της αραβικής ιστορίας, αλλά ανήκει στο λαό του κυπριακού κράτους.
Ποιος, λοιπόν, διαχειρίζεται τα μνημεία εκ μέρους του λαού στον οποίο ανήκουν; Και με βάση ποιες αρχές; Και προς το συμφέρον τίνος τα διαχειρίζεται; Ας πούμε, η διαχείριση επιτρέπεται να γίνεται με στόχο την εξασφάλιση εισοδημάτων από την προσέλκυση τουριστών; Ή για την ικανοποίηση ομαδικών ιδιοτροπιών;
Υπάρχει ο ισχυρισμός πως κυρίαρχος στόχος της διαχείρισης των μνημείων του παρελθόντος είναι η εξασφάλιση της κληροδότησής τους στις επόμενες γενεές. Εντάξει. Αλλά για να τα κάνουν τι; Για να τα κλείσουν σε γυάλα, μήπως και φθαρούν, ώστε να τα αποδώσουν με τη σειρά τους ...στις επόμενες γενεές κ.ου.κ. Έτσι δεν έκαμε κι ο πονηρός δούλος με τη μία μνα (Λουκ. 19,20); Και πότε φθείρεται ένα μνημείο; Προφανώς όταν αδειάζουν επάνω του αλλεπάλληλα λεωφορεία περαστικούς συμφερτούς περιηγητών για να δικαιολογηθεί η διαμονή τους στα παρακείμενα ξενοδοχεία. Ή, όταν τα αεριωθούμενα δονούν τον υπερκείμενο αέρα κουβαλώντας κερδοφόρο ανάπτυξη.
Μήπως πρέπει να αναθεωρήσουμε την αντίληψή μας για το στόχο; Γιατί να μην αποβλέπει η διαχείριση στην επαναλειτουργία τους, στο μέτρο που υπάρχουν στο χώρο ενδιαφερόμενοι χρήστες -άρα επιμελητές, φροντιστές, έφοροι; Τα αρχαία θέατρα στη Δωδώνη ή στο Κούριο δεν ικανοποιεί όλους μας που λειτουργούν και προσφέρουν και σήμερα, αναπαραστατικά, έστω, αυτό που υπήρξε, όταν κτίστηκαν, ο προορισμός τους; Η Νέα Μονή της Χίου, το Σταυροβούνι της Κύπρου κτίστηκαν για να ’ναι τι; Μπιμπλώ στη βιτρίνα; Όχι, βέβαια! Ούτε, σίγουρα, τουριστικοί προορισμοί. Κτίστηκαν για να τελείται το Μυστήριο της Εκκλησίας χάριν του πληρώματος, και πρέπει να χρησιμοποιούνται και σήμερα προς τούτο. Κτίστηκαν για να κληροδοτούνται, φυσικά, από γενιά σε γενιά, αλλά προκειμένου να μεταλαμπαδεύουν τη σωτηρία στο λαό, αυτός ήταν και παραμένει ο προορισμός τους.
Και τι γίνεται με τον Παρθενώνα; Από ποιον να ξανατελεστούν τα Παναθήναια; Γιατί να μην αναπαρασταθούν, λοιπόν; Και οι τραγωδίες θρησκευτικές τελετές ήσαν και δε βλέπω να ενοχλείται κανείς όταν διδάσκονται από σκηνής. Ή υπάρχει κάποιος που λατρεύει το Διόνυσο όταν παρακολουθεί την Ορέστεια στη Επίδαυρο; Αντίθετα, πλουτίζεται ο σύγχρονος χρήστης με αξιόλογα πολιτισμικά αγαθά και εισπράττει πολύτιμα μηνύματα.

Όμως, εγείρεται και μια άλλη, καίρια, πλευρά. Μήπως ο Παρθενώνας καταστράφηκε ως πολιτιστικό και ιστορικό γεγονός, με την παρέμβαση των αρχαιολόγων; Ποιος τους έδωσε το δικαίωμα να εξαφανίσουν τις διαδοχικές επεμβάσεις χρήσης που έγιναν στο μνημείο, για να το επαναφέρουν στην πρωταρχική μορφή του, αποψιλώνοντάς το από τα κατάλοιπα της ιστορικής του πορείας, στερώντας του τη διαχρονικότητα της λειτουργίας του; Γιατί έπρεπε να κατεδαφιστούν οι διαμορφώσεις που τον μετέτρεψαν σε λατρευτικό χώρο για τους Αθηναίους του 7ου ή του 17ου αιώνα; Η απάντηση «για να αναδειχτεί το κάλλος του» δεν ικανοποιεί. Πέρα από το εύλογο δίλημμα ιστορία ή κάλλος, μπροστά στο οποίο οφείλουμε να στεκόμαστε με δέος, υπάρχει το μέγα ζήτημα ποιος και με ποια κριτήρια αποφασίζει πού βρίσκεται το κάλλος. Όταν θέλουμε να διακοσμήσουμε το σαλόνι μας με εικόνες, προτιμούμε όσες έχουν βερνικωθεί κατάλληλα, ώστε να φαίνονται φθαρμένες από το χρόνο και τη χρήση· στις πράγματι παλιές ενεργούμε, ώστε να φαίνονται σαν καινούριες! Τα ψηφιδωτά της Μονής Δαφνίου είναι ωραιότερα γυαλισμένα, μέσα στο αυριανό, ίσως κλιματιζόμενο μουσείο τους, ή μοσχομυρισμένα με την αιθάλη του κεριού και του λιβανιού; Να τα καθαρίσουμε, να τα στηρίξουμε και να τα αποδώσουμε πάραυτα στη χρήση για να ξαναπάρουν όσα η ευλάβεια τους προσθέτει. Έτσι σώζεται και αναδεικνύεται το κάλλος, έτσι το απολαμβάνουμε πραγματικά, και εκπαιδευόμαστε να το σεβόμαστε.
Ακούγεται ως παράπονο των διανοουμένων πως εκατομμύρια άνθρωποι του λεκανοπεδίου ζουν κάτω από την Ακρόπολη και δεν ανέβηκαν ποτέ να θαυμάσουν το Παρθενώνα. Για να τον δουν αντί από δυο χιλιάδες μέτρα, από δυο δεκάδες; Τον βλέπουν και από την τηλεόραση! Αν, όμως ήταν σε λειτουργία; Αν ήταν προσκύνημα; Αν μπορούσαμε να ανάψουμε εκεί ένα κερί στην Αθηνιώτισσα ; Αν η μυρωδιά του λιβανιού αναμείγνυε την ιστορία δυόμισι χιλιάδων χρόνων πολιτισμού, πνευματικής ζωής; Αν η διαχείρισή του είχε ανατεθεί σε μια λαϊκή επιτροπή, επαϊόντων...

Τι λέω; ονειρεύομαι...!