Ποιον και γιατί τον εκπαιδεύω

Γυμνάσιο Λευκονοίκου




Ο τίτλος αυτού του κειμένου, αν έπρεπε να ήταν φιλολογικότερος θα διατυπωνόταν «Ο σκοπός της εκπαίδευσης». Αν, πάλι, θα τον θέλαμε πιο επεξηγηματικό, θα ήταν «Τι λογής άνθρωπο στοχεύουμε να παραγάγουμε με την εκπαίδευση που παρέχουμε στη χώρα μας;».
Έτσι ή αλλιώς το ερώτημα αυτό είναι το πρωταρχικό για τη διαμόρφωση της εκπαιδευτικής πολιτικής μιας οργανωμένης κοινωνίας. Θα έλεγα πως είναι το «υπαρξιακό» ερώτημα της παιδείας, με την έννοια ότι η απάντησή του καθορίζει τις προϋποθέσεις για τη λύση του συνόλου των ζητημάτων που αφορούν στην εκπαίδευση που προσφέρουμε στους πολίτες του κράτους.
Τα πάντα εξαρτώνται από την απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα. Θα φανεί πως υπερβάλλω, αλλά και το είδος των θρανίων τα οποία επιλέγονται για να εφοδιαστούν τα σχολεία μπορεί να εξαρτάται από την απάντηση που θα δοθεί στο ερώτημά μας. Άλλου τύπου θρανία προμηθεύεσαι αν θέλεις να παραγάγεις πειθαρχικά στρατιωτάκια, και άλλου αν σκοπεύεις να γεμίσεις τη χώρα με διεκδικητικούς πολίτες.
Είναι φανερό, λοιπόν, ότι προέχει να συμφωνήσουμε ως κοινωνία στο είδος του ανθρώπου που οραματιζόμαστε. Μόνο τότε, σταθερά και αταλάντευτα θα επιμείνουμε μακροπρόθεσμα για να έχουμε και αποτέλεσμα. Ας το κάνουμε, λοιπόν, ας συμφωνήσουμε, μήπως και βρει η παιδεία μας τα πόδια της!
Σε μερικούς, ίσως, το εγχείρημα φαίνεται εύκολο και η συμφωνία αυτονόητη· όχι, όμως, στους συνετότερους. Γιατί, αληθινά, είναι πολύ πολύ δύσκολο να συμφωνήσουμε, αν αποπειραθούμε να ξεμυτίσουμε από ένα πλαίσιο που δεν οριοθετεί με ακρίβεια το ζητούμενο. Είναι, όμως, απαραίτητη η ακρίβεια που καθορίζει ιδιότητες προσωπικότητας όπως, λόγου χάριν, φιλελεύθερους, πατριώτες, τίμιους, ευσεβείς κ.τ.ό πολίτες; Μήπως είναι μάταιος κόπος και ατελέσφορη τακτική το να αναζητούμε και να πλέκουμε συνδυασμούς επιδιωκόμενων ιδιοτήτων; Το πράγμα δεν είναι απλά δύσκολο, είναι ανέφικτο. Επιλέγοντας επιθυμητές ιδιότητες δεν οδηγούμαστε σε συμφωνία κοινωνική, αλλά στο ένα από τα δύο: ή στον καθορισμό κάποιων τυπικά κατά το μάλλον και ήττον συμφωνημένων συνδυασμών που παραμένουν μόνο στα χαρτιά και ουδόλως επηρεάζουν τα συμβαίνοντα στην εκπαίδευση, οπότε δεν ενοχλούν κανένα για να επιδιώξει την αλλαγή τους, ή στην αδιάκοπη μεταβολή των επιδιωκόμενων ιδιοτήτων, ανάλογα με τους ισχυρούς της ημέρας, όπερ σημαίνει ότι ο φούρνος του χότζα περιστρέφεται με ταχύτητα που δεν επιτρέπει τη χρήση του.
Το ζητούμενο στον καθορισμό του σκοπού της εκπαίδευσης δεν είναι κάποιες επιμέρους ιδιότητες των ατόμων, αλλά ένας κατακερματισμός στα άτομα, του συνολικού προσανατολισμού της κοινωνίας.
Η απάντηση που γυρεύουμε υποδείχνει να αποβλέψουμε στον απλά (απροσμέτρητα απλά) καλλιεργημένο άνθρωπο· τα άλλα θα έρθουν αυτόματα κατά τις ανάγκες και τα δεδομένα του κάθε προσώπου, καιρού και τόπου. Ο «Άνθρωπος για όλες τις εποχές» δεν κατασκευάζεται με συνταγή ιδιοτήτων, αλλά με βαθιές χαρακιές και ανοίγματα του νου και της καρδιάς, του πνεύματος συνολικά, που επιτρέπουν στο φως και το οξυγόνο να εισχωρήσουν και να ετοιμάσουν τον άνθρωπο για το αγώνισμα της κοινωνίας με τους συνανθρώπους του και με τις εκάστοτε ισχύουσες αξίες του λαού του.
Η απάντηση, μάλλον, είναι να σταματήσουμε να θέλουμε να προαποφασίσουμε και να προκαθορίσουμε το ήθος, τη συμπεριφορά του νέου πολίτη. Αυτό εξαρτάται, άλλωστε, και από πλήθος παράγοντες πέραν της εκπαίδευσης, από την κληρονομικότητα και την οικογενειακή ατμόσφαιρα, ίσαμε τις παρέες και τα ινδάλματα. Εξάλλου, με τον τρόπο που τρέχει, πού ξέρουμε εμείς σε ποιο κόσμο θα ζουν τα σημερινά παιδιά; Υποχρέωση της εκπαίδευσης είναι να προσφέρει όχι έτοιμα ιδανικά, αλλά μόνο υλικό για καλλιέργεια, υλικό πλούσιο σε συστατικά διεύρυνσης των οριζόντων του πνεύματος, και να περιμένει με υπομονή και εμπιστοσύνη να χαρεί την ανταπόκριση των εκπαιδευμένων στις προκλήσεις της ζωής.Και με τα ...θρανία τι θα γίνει; Ποια να προτιμήσουμε; Πραγματικά, δεν έχει σημασία. Από τα ίδια θρανία δεν βγήκαν επαναστάτες και συνάμα εθελόδουλοι, εραστές του ωραίου και παράλληλα καταστροφείς; Από τα ίδια θρανία δεν βγήκαν άνθρωποι αγάπης και προσφοράς και συνάμα συμφεροντολόγοι και καταχραστές;
Η δύναμη της παιδείας δεν εκδηλώνεται με την πρόσκτηση συγκεκριμένου και εξειδικευμένου ήθους, αλλά με την κατάκτηση της δυνατότητας να είναι και να παραμένει ο άνθρωπος άνθρωπος. Ὡς χαρίεν ἐστ’ ἄνθρωπος, ὅταν ἄνθρωπος εἶ.