Δευτέρα 1 Απριλίου 2019

Χαιρετισμοί!


Απόψε τελέσαμε την Ακολουθία του Μικρού Αποδείπνου. Μια Ακολουθία καθημερινή και συνηθισμένη στη δημόσια λατρεία της Εκκλησίας. Όπως δηλώνει και το όνομά της, τελείται μετά το δείπνο, το βραδυνό φαγητό, και κλείνει τον κύκλο της ημερήσιας προσευχής. Το Απόδειπνο δεν είναι ασματική Ακολουθία· το περιεχόμενο του εξαντλείται σε ευχές και δαυιτικούς ψαλμούς.  Όμως απόψε, στο πλαίσιο του Αποδείπνου, περιλαμβάνονταν δυο εξαιρετικά ποιήματα από τον υμνολογικό πλούτο της Ορθοδοξίας που λίγες μόνο φορές το χρόνο χρησιμοποιούνται.  Κι αυτό γιατί η Εκκλησία έχει ορίσει τις Παρασκευές που περιβάλλουν τη μεγάλη δεσποτική γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, στο Απόδειπνο να εντάσσονται α. το κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού «Εις τον Ευαγγελισμόν της Θεοτόκου» που μετονομάστηκε για ιστορικούς λόγους «Ακάθιστος ΄Υμνος» και β. ο κανόνας του Ιωσήφ του ποιητή «Εις τον Ακάθιστον ΄Υμνον».
Ο Ρωμανός ο Μελωδός έζησε και δημιούργησε τον 6ο αιώνα. Την εποχή εκείνη η υμνολογία της Εκκλησίας εκφραζόταν κυρίως με τη σύνθεση εκτεταμένων ποιημάτων μιας συγκεκριμένης φόρμας, που ονομάζονταν κοντάκια επειδή συνήθως καταγράφονταν σε πλατειές κορδέλλες δέρματος (περγαμηνές) που τυλίγονταν σε κυλινδρικά κομμάτια ξύλου, τους κοντούς. Το ποίημα ξεκινούσε με ένα προοιμιακό ύμνο και ακολουθούσαν πολλοί άλλοι, κάτι σαν στροφές που κατέληγαν σε επαναλαμβανόμενα εφύμνια. Το κοντάκιον «Εις τον Ευαγγελισμόν της Θεοτόκου» ξεκινά με τον ύμνο «Το προσταχθέν μυστικώς» ο οποίος ακολουθείται από 24 στροφές που εναλλάξ καταλήγουν στα εφύμνια «Χαίρε νύμφη ανύμφευτε» και «Αλληλούια». Το κοντάκιο εγκωμιάζει την ενανθρώπηση του λόγου του Θεού που έχει αφετηρία τον Ευαγγελισμό και, όπως δηλώνεται ήδη από το προοίμιό του, εμπνέεται από το χαιρετισμό του αρχαγγέλου Γαβριήλ προς τη παρθένο Μαρία «Χαίρε κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου». Οι ωραιότεροι στίχοι του ποιήματος είναι εκείνοι που εξυμνούν το ρόλο της Παναγίας στη σωτηρία του ανθρώπινου γένους. ΄Ετσι, το κοντάκιο του Ρωμανού μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο πιο υπέροχος ύμνος στη Θεοτόκο που διαθέτει η Εκκλησία. Λίγες δεκαετίες μετά τη σύνθεση και την ένταξή του στη Λατρεία το κοντάκιο συνδέθηκε με ένα ιστορικό γεγονός που του έδωσε καινούριο όνομα. Η Κωνσταντινούπολη επολιορκείτο από έχθρούς, ο στρατός κι ο αυτοκράτορας ήσαν μακριά και ο πατριάρχης Σέργιος κάλεσε το λαό να ψάλλει αδιάκοπα τον ύμνο του Ρωμανού για να προσελκυστεί η παρέμβαση της Θεοτόκου για σωτηρία της Πόλης. Το θαύμα συντελέστηκε, η Πόλη σώθηκε, ο Σέργιος συνέθεσε ένα καινούριο προοίμιο στο κοντάκιο, ένα  νικητήριο παιάνα ευχαριστίας προς τη Θεοτόκο: «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια...», και ο λαός κλήθηκε να ψάλλει όρθιος στην Αγία Σοφία το κοντάκιο με το καινούριο προοίμιο. Από τότε το κοντάκιο λέγεται «Ακάθιστος Ύμνος» και κύριο προοίμιό του είναι ο νικητήριος παιάνας του Σεργίου. 
Δυο αιώνες αργότερα ο τρόπος έκφρασης της υμνολογίας της Εκκλησίας είχε αλλάξει και τα αρχαιοπρεπή κοντάκια είχαν παραχωρήσει τη θέση τους στη λατρεία στα απλούστερα και πιο σύγχρονα ποιήματα που ονομάζονταν κανόνες γιατί οι στροφές τους, τα τροπάρια, κανονίζονταν, δηλαδή είχαν ως βάση συγκεκριμένα προϋπάρχοντα πρότυπα, τους ειρμούς. Ίσως ο σπουδαιότερος ποιητής κανόνων ήταν ο Ιωσήφ. Ανάμεσα στα υπέροχα έργα του ξεχωρίζει ο κανόνας «Σοι πρέπει χαίρειν μόνη» ή αλλιώς ο κανόνας «Εις τον Ακάθιστον ΄Υμνον».

Ἱλαρὸς δότης



Β΄Κορ. 9:7   Ρωμ. 12:8

Ο μακαριστός Βασίλειος ήταν ιλαρός δότης! Αφότου τον πρωτοσυνάντησα, με εξέπλησσε η ιλαρότητα των δοσιμάτων του· χρειάστηκε να περάσουν χρόνια, με όσα αυτά συνεπάγονται, για να καταλάβω από πού ερχόταν η ιλαρότητα.
Για την παραγωγή ενός χαρισματούχου-ιλαρού δότη απαιτείται ισχυρή δόση ταπεινοφροσύνης. Εννοώ την ταπεινοφροσύνη στην κυριολεξία, που κύριος χαρακτήρας της είναι η βεβαιότητα πως των πνευματικών χαρισμάτων και των άλλων αγαθών που διαθέτει κανείς, δεν είναι παρά ο απλός διαχειριστής. Το ταπεινό φρόνημα πληροφορεί τον άνθρωπο πως ό,τι του χορηγήθηκε δεν είναι μόνο για ιδίαν χρήση και απόλαυση, αλλά και για διανομή στους αδελφούς του· πολύ περισσότερο δεν είναι αμοιβή του, αλλά χρέος του, δεν του δόθηκε κατ’ αξίαν, αλλά κατά χάριν! 
Ο μακαριστός Βασίλειος ήταν ιλαρός δότης, ως ταπεινόφρων!
1972· ένας φίλος συμφοιτητής, αγρινιώτης, επιμένει να μου γνωρίσει ένα σπουδαίο δεσπότη. Μονή Πετράκη· προσκυνούμε στο ναό· βγαίνω πρώτος, προσανατολίζομαι, συμπεραίνω πως ένας δεσπότης δεν μπορεί παρά να μένει στο ψηλό κτήριο ανατολικά, με τις καμάρες, και κατευθύνομαι προς τα κει. Στις επόμενες στιγμές με ανακαλεί ο συμφοιτητής: από δω· και δείχνει βορινά. Αστειεύεται, σκέφτομαι, και τη σκέψη μου επιβεβαιώνει ο εργάτης της Μονής που ρεμβάζει ακουμπημένος στην πόρτα του παραδιπλανού κελιού. Κι όμως· το κελί του δεσπότη είναι εδώ! Πλήθος φορές από τότε απόλαυσα την απλότητα και την προσήνεια που ανάβλυζε από την ουσιαστική ταπεινοφροσύνη που τον διέκρινε· και στα καθημερινά και στα μεγάλα.
Το άλλο που απαιτείται για την παραγωγή ιλαρού δότη είναι ισχυρή πρόθεση αυτοανάλωσης για χάρη του πλησίον. Εννοώ εκείνη τη δύναμη ψυχής που προμηθεύει τον άνθρωπο με την αμετρία να δαπανά το έχειν του χωρίς υπολογισμό των συνεπειών. Και το έχειν δεν εξαντλείται στα περιουσιακά στοιχεία, αλλά περισσότερο περιλαμβάνει και όσα τον διατηρούν στο επίπεδο που εκάστοτε κατακτά ως μέλος της κοινωνίας· ας πούμε το λεγόμενο κύρος ή το λεγόμενο γόητρο!
Ο μακαριστός Βασίλειος ήταν ιλαρός δότης, ως άνθρωπος θυσίας! Όταν συμπληρώθηκε η αγιογράφηση του Καθολικού της Μονής Πετράκη και δημοσιεύτηκαν οι εικόνες των αγίων προστατών των Εκκλησιών των χωρών της χερσονήσου του Αίμου που διατελούσαν υπό σοβιετική κατοχή, ρίχθηκε η ιδέα να ετοιμάσουμε χιλιάδες έντυπα αντίγραφα και να τα διοχετεύσουμε στις τοπικές εκκλησιαστικές αρχές. Ενθουσιασμός στους συνεργάτες· βέβαια, δε νοιάστηκε κανείς ποιος θα κρέμαζε την κουδούνα στη ουρά της γάτας! Στο πράσινο Peugeot φορτώθηκε το καλοκαίρι του 1973 το απαγορευμένο υλικό, και, καθώς φτάναμε στους Ευζώνους, μας έπιασε η αγωνία· αν οι Βούλγαροι συνοριακοί ερευνήσουν στο βάθος του πορτ-μπακάζ; «Βάλτε το σταυρό σας και πάμε· εσείς δεν ξέρετε τίποτα, το αυτοκίνητο είναι δικό μου». Χρειάστηκαν, είναι γεγονός, και τρία χρυσά σταυρουλάκια για τους συνοριακούς ελεγκτές, αλλά ο Όσιος θαυματουργός Ιωάννης, ιδρυτής της Μονής Ρίλας της Βουλγαρίας παραδόθηκε σε 5 χιλιάδες αντίγραφα στο μοναστήρι του και μοιράστηκε στους αδελφούς προσκυνητές της χάρης του. Πλήθος φορές από τότε συμμετείχα στις υπερβάσεις του, αν και, συνήθως, όπως στις Λειτουργίες στους χανσενικούς, επέλεγε να αναλαμβάνει μόνος το βάρος της επικινδυνότητας. Πάντα με την προθυμία μπροστά, και την προσευχή κατά πόδας.
Αν είναι κανείς να ΄ναι δότης, ας είναι ιλαρός!