Χθὲς καὶ σήμερον ὁ αὐτὸς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας.
Ο Χριστός παραμένει πάντοτε ο αυτός, η δι’ αυτού σωτηρία αδιαφοροποίητη, αλλά πώς επιτυγχάνεται ο ευαγγελισμός του αυτού Χριστού ανά τους αιώνες; Γιατί η πρόκυψη ταυτόσημου αποτελέσματος μέσα σε διαφορετικές συνθήκες επιβάλλει τη διαφοροποίηση των μέσων και των διαδικασιών παραγωγής του. Δηλαδή, ο ευαγγελισμός του αυτού Χριστού σήμερα δεν επιτυγχάνεται με την έμμονη συντήρηση, και τη στρουθοκαμηλική θεώρηση που παραβλέπει τις συνεχείς μεταβολές που συντελούνται μέσα στις κοινωνίες και τους ανθρώπους που απεκδέχονται το Ευαγγέλιο. Σίγουρα, για να είναι ο αυτός στην αντίληψη των αποδεκτών του κηρύγματος, πρέπει το κήρυγμα να προσαρμόζεται, τόσο στις προσλαμβάνουσες δυνατότητες και προϋποθέσεις τους, όσο και στις μεταβαλλόμενες επιμέρους ανάγκες και ιδιοσυστασίες τους. Αν το κήρυγμα εμμένει στις διατυπώσεις που απευθύνονταν στους παλαιότερους ανθρώπους ή στους ανθρώπους άλλων περιοχών ή πολιτισμών, τότε ο κηρυττόμενος Χριστός δεν είναι δυνατόν να προσλαμβάνεται ως ο αυτός, θα γίνεται αντιληπτός ως διάφορος.
Ας χρησιμοποιήσουμε ένα «ανώδυνο» παράδειγμα. Ο Κύριος Ιησούς Χριστός, σύμφωνα με τους συνοπτικούς ευαγγελιστές, χαρακτήρισε τους μαθητές του «άλας της γης». Οι Εβραίοι ακροατές του πριν δυο χιλιάδες χρόνια στις όχθες μιας υφάλμυρης λίμνης αντιλαμβάνονταν, άραγε, αυτή την παρομοίωση με τον ίδιο τρόπο, προσλάμβαναν, άραγε, την ίδια έννοια με τον αστό της αρχής του εικοστού πρώτου αιώνα στην Αθήνα του νέφους; Για κείνους το αλάτι ήταν πολυτιμότατο, αναντικατάστατο μέσο συντήρησης της τροφής τους. Για τον Αθηναίο είναι κίνδυνος προς αποφυγήν, γιατί προκαλεί ...υπέρταση! Για τον Παλαιστίνιο τότε ήταν θησαυρός, για τον Αθηναίο σήμερα απειλή. Όταν άκουγαν οι τότε ότι οι Απόστολοι είναι το άλας της γης καταλάβαιναν ότι αυτοί οι άνθρωποι εξασφαλίζουν και διασφαλίζουν τη ζωή στον κόσμο· οι σήμερα το πολύ να καταλαβαίνουν (έτσι, άλλωστε καταγράφεται στις νεοελληνικές μεταφράσεις των σχετικών χωρίων) ότι οι Απόστολοι ...νοστιμίζουν -επικίνδυνα- τον κόσμο. Όλοι θα θέλαμε λίγο ακόμα αλατάκι στη σαλάτα μας, αλλά έλα που δεν πρέπει, είναι βλαβερό. Εμμένοντας να χρησιμοποιούμε τον ίδιο όρο-έννοια διαφοροποιούμε και παραποιούμε κατάφορα το νόημα της διδασκαλίας του Σωτήρα.
Να διπλασιάσουμε το παράδειγμα. Ο Χριστός είναι το «φως του κόσμου». Πόσο δυνατά ηχούσε, υπονοώντας κάτι πραγματικά ακριβό και δυσεύρετο αυτός ο χαρακτηρισμός μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, το ξέρει καλά ο παππούς μας. Φως μπορούσε να εξασφαλίσει με κεράκια, καντήλια, λυχνάρια, άντε λάμπες πετρελαίου και ασυτελίνης με την τεχνολογική πρόοδο, όλα ακροσφαλή στο παραμικρό φύσημα του ανέμου. Ο Χριστός μόνιμο, σταθερό, άσβηστο φως! Ηχεί το ίδιο σήμερα; Μήπως ο Χριστός για μας υποβιβάζεται στο επίπεδο ενός διακόπτη του τοίχου που με το πάτημά του λούζεται στη λάμψη ο χώρος; Η λέξη-έννοια φως είχε πολλαπλάσιο νοηματικό περιεχόμενο πριν λίγα μόλις χρόνια· σήμερα έχει σχεδόν εξευτελιστεί. Θα συνεχίσουμε να την χρησιμοποιούμε για το Χριστό ή θα αναζητήσουμε καινούρια που θα καθοδηγεί το νου του ανθρώπου εκεί που προσφυώς τον οδηγούσε παλαιότερα η λέξη φως;
Η Εκκλησία, όταν αισθάνεται ζώσα (πάντα είναι ζώσα, ίσως, όμως, συχνά οι ηγέτες της χάνουν αυτή την αίσθηση και συμπεριφέρονται σαν μουσειοφύλακες), έχει τη άνεση να πραγματοποιεί τις προσαρμογές που απαιτούνται για να πραγματώνει το στόχο της, τη σωτηρία του γένους των ανθρώπων. Όταν Ρώσοι ιεραπόστολοι χρειάστηκε -ας περιοριστούμε στα «ανώδυνα» παραδείγματα- να μεταφράσουν στη γλώσσα των Γιακούτων, ενός λαού της Σιβηρίας, το χωρίο «γίνεσθε φρόνιμοι ως οι όφεις» διαπίστωσαν, όχι χωρίς αδικαιολόγητη έκπληξη, πως όχι μόνο, φυσικά, δεν υπήρχε στο λεξιλόγιο των νεοφωτίστων λέξη για τα φίδια, αλλά και δεν γνώριζαν καθόλου το ερπετό αυτό, γιατί τέτοια κτήνη δε ζουν στην παγωμένη χώρα τους. Πώς, λοιπόν να καταλάβουν το περιεχόμενο της παρομοίωσης; Ανάμεσα στο να τους ...εξηγήσουν τι ακριβώς είναι το φίδι και ποιες ιδιότητες έχει, ίσως και να τους φέρουν κάποιο βαλσαμωμένο να το δουν, ή να αλλάξουν ολότελα το ιερό κείμενο για να το καταστήσουν προσιτό και αποτελεσματικό στους Γιακούτους, διάλεξαν το δεύτερο. Έμαθαν ποιο τοπικό ζώο έχει παρόμοιες με το φίδι ιδιότητες που το καθιστούν «φρόνιμο» και μετέφρασαν: «να γίνεστε συνετοί σαν τα νεογνά της φώκιας». Άπαγε της βλασφημίας! Άλλαξαν το Ευαγγέλιο; Όχι, βέβαια. Δεν το άλλαξαν· ακριβώς το διαφύλαξαν ανάλλαχτο κι αμετάβλητο, γιατί έδωσαν την ευκαιρία στους Γιακούτους να καταλάβουν με την ίδια αμεσότητα εκείνο που καταλαβαίνουν και οι λαοί της Μεσογείου. Τι να σας πω τώρα; Πως οι νεοφώτιστοι Ορθόδοξοι της Νιγηρίας ισταμένου του εικοστού πρώτου σωτήριου αιώνα εντέλλονται να προσφέρουν για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας εισαγόμενο κρασί σταφυλιού, αντί για το παραγόμενο από τους ίδιους στη δική τους χώρα αντίστοιχο πόμα; Και πως οι Κορεάτες για τον ίδιο σκοπό προσφέρουν ψωμί από εισαγόμενο αλεύρι σιταριού αντί εντόπιου ρυζιού; Θα μου πείτε, αυτά δεν είναι ...«ανώδυνα» παραδείγματα! Εντάξει!
Η προσαρμογή είναι -διορθώνω: ήταν, αλίμονο- πάγια τακτική της Εκκλησίας οσάκις υπήρξε χρήσιμη έως απαραίτητη στο ποιμαντικό της έργο. Καταλαμβάνομαι από θλίψη όταν σκέφτομαι πως τον ένατο αιώνα η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης αποφάσισε ότι τα υπέροχα κοντάκια του Ρωμανού του Μελωδού έπρεπε να αντικατασταθούν στη λατρεία γιατί δεν απηχούσαν πια, δυο μόλις αιώνες (σε καιρούς που ο κόσμος εκινείτο με βοϊδάμαξες) μετά τη σύνθεσή τους, την εποχή και την κοινωνία, ή απλά επειδή δεν καταλάβαιναν το περιεχόμενό τους οι πιστοί, και εισήγαγε αντί αυτών τους νεοφανείς (δυσκολεύομαι να πω μοντέρνους) κανόνες του Θεόδωρου Στουδίτη και των ομοίων του νεωτεριστών ποιητών. Καταλαμβάνομαι από θλίψη όχι, κυρίως, γιατί χάθηκαν στη μεγαλύτερή τους έκταση αυτά τα ανεπανάληπτα δημιουργήματα, αφού περιέπεσαν σε αχρηστία, αλλά, κυριότατα, γιατί σήμερα η Εκκλησία δεν αποτολμά την εισαγωγή έστω και ενός ύμνου αν δεν είναι γραμμένος με τον τρόπο -και τη γλώσσα, Θεέ μου- του ένατου αιώνα! Και συζητούμε για ...μετάφραση των παμπάλαιων ύμνων καθόν χρόνο τρέχουμε με ταχύτητες διαδικτύου. Δε θα ήταν εκκλησιαστικότερο να ενθαρρύνουμε τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη και τον Π.Β.Πάσχο, ποιητές έξοχους, με ορθόδοξο εκκλησιαστικό φρόνημα, να συνθέσουν ύμνους για τη Λατρεία; Να συνθέσουν εξαρχής, ως έκφραση και απαύγασμα της πνευματικότητας και της ευαισθησίας τους και ως διατύπωση του σημερινού και εντόπιου βιώματος της Εκκλησίας. Κι ας μη μας πουν πως το κλίμα στην Εκκλησία του 9ου αιώνα ήταν καλύτερο, αγιότερο κλπ, γιατί δεν ανήκουμε στους χάφτες της μυθοποίησης του ιστορικού παρελθόντος.
Ο αυτός Χριστός του 21ου αιώνα εξασφαλίζεται με βήματα, άλματα, μάλλον, μετά τη χιλιόχρονη στασιμότητα, προσαρμογής [προσαρμογή είναι η εφεύρεση-επινόηση του εκάστοτε κατάλληλου ενδύματος με το οποίο εμφανίζονται στο προσκήνιο κάθε εποχής οι διαχρονικές αξίες], χωρίς την ψευδαίσθηση ότι σε άλλες εποχές μπορούσαν, και σήμερα δε γίνεται, χωρίς την επιφυλακτικότητα που δημιουργεί ο φόβος για ανεπιτυχή επιλογή (καλύτερο το παλιό και δοκιμασμένο παρά η περιπέτεια του καινούριου). Η Εκκλησία, η πάντοτε και πέρα από την αρίθμηση των καιρών ζώσα, θα λειτουργήσει αποδεκτικά ή απορριπτικά, όπως το έκαμνε για αιώνες. Θα κρατήσει το γνήσιο, το πρόσφορο, και θα το εντάξει στην πορεία της μέσα στα χρόνια που έρχονται!
Ας χρησιμοποιήσουμε ένα «ανώδυνο» παράδειγμα. Ο Κύριος Ιησούς Χριστός, σύμφωνα με τους συνοπτικούς ευαγγελιστές, χαρακτήρισε τους μαθητές του «άλας της γης». Οι Εβραίοι ακροατές του πριν δυο χιλιάδες χρόνια στις όχθες μιας υφάλμυρης λίμνης αντιλαμβάνονταν, άραγε, αυτή την παρομοίωση με τον ίδιο τρόπο, προσλάμβαναν, άραγε, την ίδια έννοια με τον αστό της αρχής του εικοστού πρώτου αιώνα στην Αθήνα του νέφους; Για κείνους το αλάτι ήταν πολυτιμότατο, αναντικατάστατο μέσο συντήρησης της τροφής τους. Για τον Αθηναίο είναι κίνδυνος προς αποφυγήν, γιατί προκαλεί ...υπέρταση! Για τον Παλαιστίνιο τότε ήταν θησαυρός, για τον Αθηναίο σήμερα απειλή. Όταν άκουγαν οι τότε ότι οι Απόστολοι είναι το άλας της γης καταλάβαιναν ότι αυτοί οι άνθρωποι εξασφαλίζουν και διασφαλίζουν τη ζωή στον κόσμο· οι σήμερα το πολύ να καταλαβαίνουν (έτσι, άλλωστε καταγράφεται στις νεοελληνικές μεταφράσεις των σχετικών χωρίων) ότι οι Απόστολοι ...νοστιμίζουν -επικίνδυνα- τον κόσμο. Όλοι θα θέλαμε λίγο ακόμα αλατάκι στη σαλάτα μας, αλλά έλα που δεν πρέπει, είναι βλαβερό. Εμμένοντας να χρησιμοποιούμε τον ίδιο όρο-έννοια διαφοροποιούμε και παραποιούμε κατάφορα το νόημα της διδασκαλίας του Σωτήρα.
Να διπλασιάσουμε το παράδειγμα. Ο Χριστός είναι το «φως του κόσμου». Πόσο δυνατά ηχούσε, υπονοώντας κάτι πραγματικά ακριβό και δυσεύρετο αυτός ο χαρακτηρισμός μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, το ξέρει καλά ο παππούς μας. Φως μπορούσε να εξασφαλίσει με κεράκια, καντήλια, λυχνάρια, άντε λάμπες πετρελαίου και ασυτελίνης με την τεχνολογική πρόοδο, όλα ακροσφαλή στο παραμικρό φύσημα του ανέμου. Ο Χριστός μόνιμο, σταθερό, άσβηστο φως! Ηχεί το ίδιο σήμερα; Μήπως ο Χριστός για μας υποβιβάζεται στο επίπεδο ενός διακόπτη του τοίχου που με το πάτημά του λούζεται στη λάμψη ο χώρος; Η λέξη-έννοια φως είχε πολλαπλάσιο νοηματικό περιεχόμενο πριν λίγα μόλις χρόνια· σήμερα έχει σχεδόν εξευτελιστεί. Θα συνεχίσουμε να την χρησιμοποιούμε για το Χριστό ή θα αναζητήσουμε καινούρια που θα καθοδηγεί το νου του ανθρώπου εκεί που προσφυώς τον οδηγούσε παλαιότερα η λέξη φως;
Η Εκκλησία, όταν αισθάνεται ζώσα (πάντα είναι ζώσα, ίσως, όμως, συχνά οι ηγέτες της χάνουν αυτή την αίσθηση και συμπεριφέρονται σαν μουσειοφύλακες), έχει τη άνεση να πραγματοποιεί τις προσαρμογές που απαιτούνται για να πραγματώνει το στόχο της, τη σωτηρία του γένους των ανθρώπων. Όταν Ρώσοι ιεραπόστολοι χρειάστηκε -ας περιοριστούμε στα «ανώδυνα» παραδείγματα- να μεταφράσουν στη γλώσσα των Γιακούτων, ενός λαού της Σιβηρίας, το χωρίο «γίνεσθε φρόνιμοι ως οι όφεις» διαπίστωσαν, όχι χωρίς αδικαιολόγητη έκπληξη, πως όχι μόνο, φυσικά, δεν υπήρχε στο λεξιλόγιο των νεοφωτίστων λέξη για τα φίδια, αλλά και δεν γνώριζαν καθόλου το ερπετό αυτό, γιατί τέτοια κτήνη δε ζουν στην παγωμένη χώρα τους. Πώς, λοιπόν να καταλάβουν το περιεχόμενο της παρομοίωσης; Ανάμεσα στο να τους ...εξηγήσουν τι ακριβώς είναι το φίδι και ποιες ιδιότητες έχει, ίσως και να τους φέρουν κάποιο βαλσαμωμένο να το δουν, ή να αλλάξουν ολότελα το ιερό κείμενο για να το καταστήσουν προσιτό και αποτελεσματικό στους Γιακούτους, διάλεξαν το δεύτερο. Έμαθαν ποιο τοπικό ζώο έχει παρόμοιες με το φίδι ιδιότητες που το καθιστούν «φρόνιμο» και μετέφρασαν: «να γίνεστε συνετοί σαν τα νεογνά της φώκιας». Άπαγε της βλασφημίας! Άλλαξαν το Ευαγγέλιο; Όχι, βέβαια. Δεν το άλλαξαν· ακριβώς το διαφύλαξαν ανάλλαχτο κι αμετάβλητο, γιατί έδωσαν την ευκαιρία στους Γιακούτους να καταλάβουν με την ίδια αμεσότητα εκείνο που καταλαβαίνουν και οι λαοί της Μεσογείου. Τι να σας πω τώρα; Πως οι νεοφώτιστοι Ορθόδοξοι της Νιγηρίας ισταμένου του εικοστού πρώτου σωτήριου αιώνα εντέλλονται να προσφέρουν για την τέλεση της Θείας Λειτουργίας εισαγόμενο κρασί σταφυλιού, αντί για το παραγόμενο από τους ίδιους στη δική τους χώρα αντίστοιχο πόμα; Και πως οι Κορεάτες για τον ίδιο σκοπό προσφέρουν ψωμί από εισαγόμενο αλεύρι σιταριού αντί εντόπιου ρυζιού; Θα μου πείτε, αυτά δεν είναι ...«ανώδυνα» παραδείγματα! Εντάξει!
Η προσαρμογή είναι -διορθώνω: ήταν, αλίμονο- πάγια τακτική της Εκκλησίας οσάκις υπήρξε χρήσιμη έως απαραίτητη στο ποιμαντικό της έργο. Καταλαμβάνομαι από θλίψη όταν σκέφτομαι πως τον ένατο αιώνα η Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης αποφάσισε ότι τα υπέροχα κοντάκια του Ρωμανού του Μελωδού έπρεπε να αντικατασταθούν στη λατρεία γιατί δεν απηχούσαν πια, δυο μόλις αιώνες (σε καιρούς που ο κόσμος εκινείτο με βοϊδάμαξες) μετά τη σύνθεσή τους, την εποχή και την κοινωνία, ή απλά επειδή δεν καταλάβαιναν το περιεχόμενό τους οι πιστοί, και εισήγαγε αντί αυτών τους νεοφανείς (δυσκολεύομαι να πω μοντέρνους) κανόνες του Θεόδωρου Στουδίτη και των ομοίων του νεωτεριστών ποιητών. Καταλαμβάνομαι από θλίψη όχι, κυρίως, γιατί χάθηκαν στη μεγαλύτερή τους έκταση αυτά τα ανεπανάληπτα δημιουργήματα, αφού περιέπεσαν σε αχρηστία, αλλά, κυριότατα, γιατί σήμερα η Εκκλησία δεν αποτολμά την εισαγωγή έστω και ενός ύμνου αν δεν είναι γραμμένος με τον τρόπο -και τη γλώσσα, Θεέ μου- του ένατου αιώνα! Και συζητούμε για ...μετάφραση των παμπάλαιων ύμνων καθόν χρόνο τρέχουμε με ταχύτητες διαδικτύου. Δε θα ήταν εκκλησιαστικότερο να ενθαρρύνουμε τον Κυριάκο Χαραλαμπίδη και τον Π.Β.Πάσχο, ποιητές έξοχους, με ορθόδοξο εκκλησιαστικό φρόνημα, να συνθέσουν ύμνους για τη Λατρεία; Να συνθέσουν εξαρχής, ως έκφραση και απαύγασμα της πνευματικότητας και της ευαισθησίας τους και ως διατύπωση του σημερινού και εντόπιου βιώματος της Εκκλησίας. Κι ας μη μας πουν πως το κλίμα στην Εκκλησία του 9ου αιώνα ήταν καλύτερο, αγιότερο κλπ, γιατί δεν ανήκουμε στους χάφτες της μυθοποίησης του ιστορικού παρελθόντος.
Ο αυτός Χριστός του 21ου αιώνα εξασφαλίζεται με βήματα, άλματα, μάλλον, μετά τη χιλιόχρονη στασιμότητα, προσαρμογής [προσαρμογή είναι η εφεύρεση-επινόηση του εκάστοτε κατάλληλου ενδύματος με το οποίο εμφανίζονται στο προσκήνιο κάθε εποχής οι διαχρονικές αξίες], χωρίς την ψευδαίσθηση ότι σε άλλες εποχές μπορούσαν, και σήμερα δε γίνεται, χωρίς την επιφυλακτικότητα που δημιουργεί ο φόβος για ανεπιτυχή επιλογή (καλύτερο το παλιό και δοκιμασμένο παρά η περιπέτεια του καινούριου). Η Εκκλησία, η πάντοτε και πέρα από την αρίθμηση των καιρών ζώσα, θα λειτουργήσει αποδεκτικά ή απορριπτικά, όπως το έκαμνε για αιώνες. Θα κρατήσει το γνήσιο, το πρόσφορο, και θα το εντάξει στην πορεία της μέσα στα χρόνια που έρχονται!
Η απαραίτητη για την ανθρωπότητα παρουσία του αυτού Χριστού στο μέλλον θα μπορεί να γίνεται αντιληπτή εφόσον θα παρουσιάζεται με τους τρόπους που οι άνθρωποι του μέλλοντος θα μπορούν να προσλαμβάνουν. Η Εκκλησία ποιμαντικώς οφείλει συνεχώς να κενούται από το εκάστοτε χθες της, διατηρούμενη αείποτε καινή, και να προσαρμόζεται στις ανάγκες του εκάστοτε σήμερα· οφείλει να κενούται και να καινίζεται διαρκώς στα μέτρα της ανθρωπότητας. Αυτό είναι κατεξοχήν επιταγή που της άφησε με την ενανθρώπησή του ο Θεός της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου