Ας μη χρίουμε παλιο- μοδίτικους εθνάρχες

Συνέντευξη

-- Ενόψει των προεδρικών εκλογών συζητιέται το θέμα της ατομικής ικανότητας του πολιτικού ηγέτη να διαχειρίζεται τις σπουδαίες υποθέσεις. Ποια είναι η γνώμη σου;

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι, όταν διέτρεχε το κράτος τους σοβαρούς κινδύνους, αποποιούνταν τα δημοκρατικά τους δικαιώματα και ανέθεταν προσωρινά σε έναν πολίτη που του αναγνώριζαν πολιτική και στρατιωτική ιδιοφυία να παίρνει μόνος του τις κρίσιμες αποφάσεις και να δίνει εντολές για άμεση εφαρμογή. Ο θεσμός αυτός του δικτάτορα καταργήθηκε μαζί με το δημοκρατικό πολίτευμα της Ρώμης, όταν, δηλαδή, πριν δυο χιλιάδες χρόνια, οι Ρωμαίοι παραιτήθηκαν από τη συλλογική τους πολιτική σοφία και απέθεσαν την εξουσία στα χέρια του Ιούλιου Καίσαρα και των διαδόχων του· έτσι απέκτησαν μονίμως μόνιμους δικτάτορες νέου τύπου.

-- Σήμερα χρειαζόμαστε δικτάτορες;

Σήμερα στις δημοκρατίες δε χρειαζόμαστε δικτάτορες, ούτε μόνιμους, ούτε προσωρινούς. Η σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση της εξουσίας δεν αφήνει κανένα περιθώριο για ανάληψη του αποφασιστικού ρόλου από ένα μοναχικό άτομο. Ο λόγος είναι απλός: η διαχείριση της εξουσίας σ' ένα σύγχρονο κράτος, στο σημερινό κόσμο είναι εξαιρετικά περίπλοκη υπόθεση για να εξασφαλίζεται με την ατομική σοφία. Σε κανένα σύγχρονο δημοκρατικό σύνταγμα δεν προβλέπεται θεσμός έστω και προσωρινού δικτάτορα. Και εκεί που παρέχονται έκτακτες εξουσίες σε πολιτειακούς άρχοντες, είναι αυστηρά καθορισμένες και περιορισμένες. Εξάλλου, το πλήθος των αρμοδιοτήτων και των αναγκών του σύγχρονου κράτους επιβάλλει τη χρησιμοποίηση της σοφίας πολλών ειδικών προκειμένου να ληφθούν αποφάσεις με το εχέγγυο της αποτελεσματικότητας· ο ερασιτεχνισμός, ακόμα και του πιο προικισμένου ατόμου, θεωρείται επικίνδυνος. Εκείνο που κρίνεται απαραίτητο είναι η παρουσία ενός ικανού συντονιστή, ενός διευθυντή των επαϊόντων, που δουλειά του είναι να κατανέμει και να ρυθμίζει τις ευθύνες, και να ελέγχει την έκβαση των ενεργειών.

-- Δηλαδή απορρίπτεις την ανάθεση της διαχείρισης των κοινών σε ένα ικανό άτομο.

Συλλογικότητα είναι ό,τι σήμερα κρίνεται τελεσφόρο στην άσκηση της εξουσίας. Συλλογικότητα επαϊόντων με επικεφαλής τον ικανό ιθύντορα· αλλά και συλλογικότητα ως λαϊκή συμμετοχή στις πολιτικές αποφάσεις. Οι φορείς της διαρκούς λαϊκής κυριαρχίας με προεξάρχουσα τη Βουλή, τα κόμματα, η τοπική αυτοδιοίκηση, οι επαγγελματικές συσπειρώσεις, οι μη κυβερνητικές οργανώσεις οφείλουν να έχουν και να διατηρούν και να εκφράζουν το δικό τους λόγο στη διαμόρφωση των λύσεων των πολιτικών ζητημάτων. Η άμεση δημοκρατία με την έννοια της συγκέντρωσης ολόκληρου του λαού στην εκκλησία του δήμου είναι, προφανώς, ανέφικτη σήμερα· είναι όμως εφικτή με την έννοια της τακτικής διατύπωσης των ομαδικών πολιτικών θέσεων που ακριβώς αποτελούν και απαυγάζουν τη συλλογική σοφία του λαού.

-- Μερικοί ειρωνεύονται τη συλλογική σοφία του λαού...

Χρειάζεται να διαθέτει σήμερα κάποιος υπερβολική αλαζονεία για να θεωρεί ότι μπορεί, χωρίς τη σύμπραξη των δυο κύκλων της συλλογικότητας να προωθήσει σημαντικές πολιτικές υποθέσεις. Ο εγωτισμός του πολιτικού ηγέτη είναι σοβαρή και άκρως επικίνδυνη πάθηση του δημοκρατικού πολιτεύματος. Τον εγωτισμό των ηγετών, βέβαια, διατρέφει η σταδιακή αποξένωση των πολιτών από τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, πράγμα που παρατηρείται με αύξουσα τάση στις σύγχρονες κοινωνίες. Όμως, η δημοκρατία χρειάζεται πολίτες, όχι ιδιώτες. Δηλαδή, πρόσωπα που να νοιάζονται για τα κοινά, να μετέχουν στην παραγωγή πολιτικών θέσεων και να προωθούν αυτές τις θέσεις, ώστε να εκπονηθούν λύσεις· όχι άτομα κλεισμένα στο αδιέξοδο της επιδίωξης του στενού τους συμφέροντος που τους απαγορεύει να δαπανήσουν ο,τιδήποτε στο κοινό ανάλωμα. Οι ιδιώτες κατασκευάζουν εγωτικούς ηγέτες. Από την άλλη οι εγωτικοί ηγέτες περιθάλπουν ιδιώτες: "Κοιμηθείτε ήσυχα, εγώ αποφασίζω για σας· βέβαια, στο τέλος θα απαιτήσω να εγκρίνετε τις αποφάσεις μου".

-- Δεν είναι κάπως δικαιολογημένη η ιδιώτευση, με τα σημερινά δεδομένα;

Για την ιδιώτευση χρειάζεται μόνο μια πρόφαση. Συνήθως ο εγωτικός ηγέτης επικαλείται την πείρα του, και ο ιδιώτης συγκατανεύει παραδεχόμενος σεμνότυφα την απειρία του. Η προβολή του παράγοντα της πείρας εμφανίζεται πειστική· ο καθένας παραδέχεται την πείρα ως χρήσιμο ή και αναγκαίο προσόν. Αλλά, η πείρα είναι για τον άνθρωπο σύμβουλος αμφίλεκτος. Μπορεί κάποιος να δοκίμασε πλούσιες εμπειρίες και να απέκτησε απ' αυτές πείρα που τον καθιστά ανενεργό. Πολλοί μετά από ένα σοβαρό ατύχημα δεν μπορούν να επαναλάβουν δεξιότητες που διέθεταν, η πείρα τους εμποδίζει. Πολλές μορφές ανικανότητας έχουν την αιτία τους σε τραυματικές εμπειρίες. Η συμπεριφορά και οι αποφάσεις είναι δυνατό να καθορίζονται από παράγοντες εντελώς καταπιεστικούς, όπως π.χ. οι προκαταλήψεις που έχει σωρεύσει η πείρα. Στον αντίποδα βρίσκεται η άλλη πιθανή αρνητική επίπτωση της πείρας. Μπορεί να καταστήσει τον άνθρωπο απερίσκεπτο. Η υπεροψία που προκύπτει από τη χωρίς ολέθριες συνέπειες επανάληψη συγκεκριμένων ενεργειών δημιουργεί την απατηλή αίσθηση της σιγουριάς που οδηγεί στην ατημέλεια, την προχειρότητα και την αγχιβασία. Δεν είναι, λοιπόν η επίκληση της πείρας γενικά κατάλληλο κριτήριο, αν θέλει κανείς ...να βρει προφάσεις για ιδιώτευση. Ίσως είναι, το είδος της πείρας που διαθέτει ο ηγήτορας και η παρουσία πραγματικής πολιτικής ιδιοφυίας, του χαρισματικού ηγέτη.

-- Θα μπορούσε σήμερα να λειτουργήσει το φαινόμενο του χαρισματικού ηγέτη;

Ακόμα κι αν υπήρχε χαρισματικός ηγέτης, γιατί να ιδιωτεύσει ο σημερινός Κύπριος; Ας κοιτάξουμε τα στοιχεία που μας αφορούν. Μορφωτικό επίπεδο υψηλότατο, επιχειρηματική δραστηριότητα εξαιρετικά αποδοτική, πολιτική ενημερότητα αξιοζήλευτη, προσδοκίες από το μέλλον (σχεδόν παράλογα) θετικές. Δηλαδή, εμφανώς διαθέτουμε επαρκέστατα εφόδια για ενεργό συμμετοχή στην πολιτική δράση. Ο ρόλος του "εθνάρχη" ήταν αναγκαίος για το λαό μας πριν εκατό, ή πριν πενήντα, ή και σαράντα, ακόμα, χρόνια. Σήμερα οφείλουμε να συν-εργαστούμε στην πολιτική πορεία της χώρας μας. Σήμερα οφείλουμε να συν-εργήσουμε στη λύση των πολιτικών προβλημάτων μέσα από τους κύκλους της συλλογικότητας. Ας μην οπισθοδρομούμε αναζητώντας και χρίοντας παλιομοδίτικους εθνάρχες-σωτήρες.