Χαιρετισμοί!

Απόψε τελέσαμε την Ακολουθία του Μικρού Αποδείπνου. Μια Ακολουθία καθημερινή και συνηθισμένη στη δημόσια λατρεία της Εκκλησίας. Όπως δηλώνει και το όνομά της, τελείται μετά το δείπνο, το βραδυνό φαγητό, και κλείνει τον κύκλο της ημερήσιας προσευχής. Το Απόδειπνο δεν είναι ασματική Ακολουθία· το περιεχόμενο του εξαντλείται σε ευχές και δαυιτικούς ψαλμούς.  Όμως απόψε, στο πλαίσιο του Αποδείπνου, περιλαμβάνονταν δυο εξαιρετικά ποιήματα από τον υμνολογικό πλούτο της Ορθοδοξίας που λίγες μόνο φορές το χρόνο χρησιμοποιούνται.  Κι αυτό γιατί η Εκκλησία έχει ορίσει τις Παρασκευές που περιβάλλουν τη μεγάλη δεσποτική γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, στο Απόδειπνο να εντάσσονται α. το κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού «Εις τον Ευαγγελισμόν της Θεοτόκου» που μετονομάστηκε για ιστορικούς λόγους «Ακάθιστος ΄Υμνος» και β. ο κανόνας του Ιωσήφ του ποιητή «Εις τον Ακάθιστον ΄Υμνον».

Ο Ρωμανός ο Μελωδός έζησε και δημιούργησε τον 6^ο αιώνα. Την εποχή εκείνη η υμνολογία της Εκκλησίας εκφραζόταν κυρίως με τη σύνθεση εκτεταμένων ποιημάτων μιας συγκεκριμένης φόρμας, που ονομάζονταν κοντάκια επειδή συνήθως καταγράφονταν σε πλατειές κορδέλλες δέρματος (περγαμηνές) που τυλίγονταν σε κυλινδρικά κομμάτια ξύλου, τους κοντούς. Το ποίημα ξεκινούσε με ένα προοιμιακό ύμνο και ακολουθούσαν πολλοί άλλοι, κάτι σαν στροφές που κατέληγαν σε επαναλαμβανόμενα εφύμνια. Το κοντάκιον «Εις τον Ευαγγελισμόν της Θεοτόκου» ξεκινά με τον ύμνο «Το προσταχθέν μυστικώς» ο οποίος ακολουθείται από 24 στροφές που εναλλάξ καταλήγουν στα εφύμνια «Χαίρε νύμφη ανύμφευτε» και «Αλληλούια». Το κοντάκιο εγκωμιάζει την ενανθρώπηση του λόγου του Θεού που έχει αφετηρία τον Ευαγγελισμό και, όπως δηλώνεται ήδη από το προοίμιό του, εμπνέεται από το χαιρετισμό του αρχαγγέλου Γαβριήλ προς τη παρθένο Μαρία «Χαίρε κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου». Οι ωραιότεροι στίχοι του ποιήματος είναι εκείνοι που εξυμνούν το ρόλο της Παναγίας στη σωτηρία του ανθρώπινου γένους. ΄Ετσι, το κοντάκιο του Ρωμανού μπορεί να χαρακτηριστεί ως ο πιο υπέροχος ύμνος στη Θεοτόκο που διαθέτει η Εκκλησία. Λίγες δεκαετίες μετά τη σύνθεση και την ένταξή του στη Λατρεία το κοντάκιο συνδέθηκε με ένα ιστορικό γεγονός που του έδωσε καινούριο όνομα. Η Κωνσταντινούπολη επολιορκείτο από έχθρούς, ο στρατός κι ο αυτοκράτορας ήσαν μακριά και ο πατριάρχης Σέργιος κάλεσε το λαό να ψάλλει αδιάκοπα τον ύμνο του Ρωμανού για να προσελκυστεί η παρέμβαση της Θεοτόκου για σωτηρία της Πόλης. Το θαύμα συντελέστηκε, η Πόλη σώθηκε, ο Σέργιος συνέθεσε ένα καινούριο προοίμιο στο κοντάκιο, ένα  νικητήριο παιάνα ευχαριστίας προς τη Θεοτόκο: «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια...», και ο λαός κλήθηκε να ψάλλει όρθιος στην Αγία Σοφία το κοντάκιο με το καινούριο προοίμιο. Από τότε το κοντάκιο λέγεται «Ακάθιστος Ύμνος» και κύριο προοίμιό του είναι ο νικητήριος παιάνας του Σεργίου. 

Δυο αιώνες αργότερα ο τρόπος έκφρασης της υμνολογίας της Εκκλησίας είχε αλλάξει και τα αρχαιοπρεπή κοντάκια είχαν παραχωρήσει τη θέση τους στη λατρεία στα απλούστερα και πιο σύγχρονα ποιήματα που ονομάζονταν κανόνες γιατί οι στροφές τους, τα τροπάρια, κανονίζονταν, δηλαδή είχαν ως βάση συγκεκριμένα προϋπάρχοντα πρότυπα, τους ειρμούς. Ίσως ο σπουδαιότερος ποιητής κανόνων ήταν ο Ιωσήφ. Ανάμεσα στα υπέροχα έργα του ξεχωρίζει ο κανόνας «Σοι πρέπει χαίρειν μόνη» ή αλλιώς ο κανόνας «Εις τον Ακάθιστον ΄Υμνον».