Πέμπτη 8 Μαΐου 2008

Χάρτινοι ιεραπόστολοι από την Κύπρο



Ένα παράπλευρο πλεονέκτημα από την παρουσία της Κυπριακής Δημοκρατίας στο προσκήνιο της διεθνούς κοινωνίας υπήρξε και η προβολή της Ορθοδοξίας στα πλάτη και τα μήκη της οικουμένης.
Όταν η Κύπρος, το 1960, αναδύθηκε από την αποικιοκρατική καταπίεση και κατέστη ανεξάρτητο κράτος, σε πείσμα των συνταγματικών δεσμεύσεων, αυτόματα παρουσιάστηκε ως μια δεύτερη φωνή της Ορθοδοξίας μέσα στην πανανθρώπινη κονίστρα. Τα χρόνια εκείνα τα κράτη της ανατολικής Ευρώπης με τον ορθόδοξο πληθυσμό πρόβαλλαν άλλες αξίες, και η Ελλάς ήταν εντελώς μόνη στην εκπροσώπηση του θησαυρού της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Ο ...αυτοματισμός εκδηλώθηκε με δυο μορφές.
Η πρώτη και εμφανέστερη ήταν η παρουσία του πρώτου και μακροβιότερου αρχηγού του κυπριακού κράτους στο διεθνές προσκήνιο, με ιδιαίτερα, μάλιστα, έντονο τρόπο στο μη χριστιανικό κόσμο. Λίγοι από όσους την είδαν κινηματογραφημένη μπορούν να ξεχάσουν την εικόνα το Μάο Τσε Τουγκ να υποδέχεται με εντυπωσιακή λαμπρότητα στο Πεκίνο έναν ορθόδοξο Επίσκοπο. Ο Μακάριος ήταν μια προσωπικότητα κύρους της παγκόσμιας πολιτικής σκηνής, αλλά συνάμα κουβαλούσε παντού και την εκκλησιαστική του ιδιότητα. Το παράστημά του αποτυπώθηκε σε διεθνείς διασκέψεις και παγκόσμια βήματα στέλνοντας μηνύματα που ακολουθούν υπόγειες διαδρομές.Η δεύτερη μορφή που πήρε η αυτόματη διασπορά του μηνύματος της Ορθοδοξίας από το κυπριακό κράτος έχει να κάμει με τα κυπριακά γραμματόσημα.

Το γραμματόσημο, επινοημένο πριν 180 περίπου χρόνια για να χρησιμοποιηθεί ως απόδειξη καταβολής ταχυδρομικού τέλους και να συμβάλει στην ανάπτυξη της αλληλογραφίας, και μέσω αυτής στην προαγωγή της επικοινωνίας μεταξύ ανθρώπων και λαών, γρήγορα έγινε το ίδιο φορέας πολιτιστικών μηνυμάτων και εργαλείο ανταλλαγής ιδεών, με τεράστια μορφωτική αξία. Με το σύγχρονο γραμματόσημο, που στη μορφή του δίνεται πάντα μεγάλη προσοχή από τους εκδότες του, γίνεται αποτελεσματική προβολή των ποικίλων πλευρών της ζωής, της ψυχοσύνθεσης και των επιδιώξεων κάθε λαού. Εξάλλου, κανένας παραλήπτης δεν αδιαφορεί μπροστά στο πολύχρωμο τοσοδά χαρτάκι που στολίζει το ταχυδρομικό αντικείμενο που παρέλαβε, και είναι φυσικό να δέχεται, ασυνείδητα, ίσως, όμως, επηρεαστικά, το μήνυμα που του μεταδίδει, να «πληροφορείται», δηλαδή, αυτό που εκθέτει η χώρα του αποστολέα. Και είναι επόμενο, η άμιλλα των κρατών να προβάλουν τις πίστεις τους μέσα από τα γραμματόσημα να είναι μεγάλη και πολλές φορές πεισματική.
Η Κυπριακή Δημοκρατία καθόλου δεν υστέρησε σε αυτό τον ειρηνικό διεθνή συναγωνισμό. Τα γραμματόσημά της βρίσκονται στην παγκόσμια πρωτοπορία τόσο από άποψη εμφάνισης, όσο και από άποψη περιεχομένου. Κυκλοφορούν, άλλωστε, ευρύτατα, όχι μόνο ως αποδείξεις καταβολής ταχυδρομικού τέλους από τους Κύπριους αποστολείς καθώς και τα εκατομμύρια περιηγητές που επισκέπτονται το νησί, αλλά και, κυρίως, ως συλλεκτικά αντικείμενα μια και είναι περιζήτητα από τους συλλέκτες όλου του κόσμου.
Αναφορικά με το περιεχόμενο, τις απεικονίσεις, δηλαδή, των κυπριακών γραμματοσήμων και, συνεπώς, τα μηνύματα που εξαπολύουν με την κυκλοφορία τους, πρέπει κανείς να τονίσει με έμφαση ότι η πολιτική του τμήματος ταχυδρομείων που τα εκδίδει έδωσε πάντα προτεραιότητα στον πολιτισμό του λαού όπως φανερώνεται στην ιστορία και στη ζωή του. Από το 1960 ίσαμε σήμερα εκδόθηκαν γύρω στα χίλια κυπριακά γραμματόσημα. Από αυτά πάνω από διακόσια έχουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο περιεχόμενο τέτοιο που το μήνυμα που μεταδίδουν σχετίζεται απόλυτα με την ορθόδοξη Εκκλησία. Μια σημαντική αναλογία των εκδομένων από το κυπριακό κράτος γραμματοσήμων σε ανεξάρτητες σειρές ή στα πλαίσια των οριστικών σειρών απεικονίζουν θέματα από τη ζωή, τα πρόσωπα και τη λατρευτική τέχνη της Ορθοδοξίας. Οι αριθμοί ίσως φαίνονται δικαιολογημένοι. Όμως, το κυπριακό κράτος διαθέτει για προβολή πλείστα όσα. Θησαυροί από την αρχαιότητα πολυχιλιόχρονης ιστορίας, κομψοτεχνήματα λαϊκής τέχνης, φυσικές καλλονές, μοναδικότητες της πανίδας και της χλωρίδας, σημαντικές προσωπικότητες από όλους τους χώρους της ανθρώπινης δραστηριότητας, σύγχρονα επιτεύγματα στην τεχνολογία ή την κοινωνική πολιτική, ευκαιρίες από σημαντικά γεγονότα του τόπου δεν σπανίζουν και βρήκαν τη θέση τους στα κυπριακά γραμματόσημα. Η δικοινοτικότητα, εξάλλου, προμήθευσε, ιδίως τα χρόνια πριν το 1974, θέματα από τον πολιτισμό των μουσουλμάνων πολιτών της Κύπρου. Εντούτοις, η αναλογία του ενός πέμπτου δείχνει πόσο εκτίμησε το κυπριακό κράτος, και πόσο τον θεώρησε αντιπροσωπευτικό της χώρας το θησαυρό της Ορθοδοξίας· το θησαυρό που φυλάσσεται στα μουσεία και τα μοναστήρια και τους ναούς, κυρίως, όμως στις καρδιές του πληρώματος της Εκκλησίας της Κύπρου.
Αυτή η έκδηλη «ιεραποστολική συνείδηση» των κυπριακών γραμματοσήμων ψηλαφιέται ανάγλυφη, στην πλήρη ωριμότητά της, στην αναμνηστική σειρά της 3ης Αυγούστου 1978 που προβάλλει στα πέντε ενωμένα τεμάχιά της τη μορφή του Αρχιεπισκόπου και Προέδρου Μακαρίου σε πέντε διαφορετικές πτυχές της δράσης του. Το γραμματόσημο των 75 μιλς παριστάνει το Μακάριο με τρόπο που δίνεται έμφαση στο ιεραποστολικό του έργο, σημειώνοντας τη φράση «στρατιώτης του Χριστού» δίπλα στο σημείο του Σταυρού.
Ας δούμε, όμως, μερικά από τα «ιεραποστολικά» γραμματόσημα της Κύπρου δίνοντας μεγαλύτερη σημασία στα παλαιότερα.
Α. Εικόνες από δεσποτικές και θεομητορικές γιορτές
Την πρώτη θέση κατέχει η Γέννηση με τις πολυάριθμες χριστουγεννιάτικες σειρές, όπου κυριαρχεί. Από το 1969 εκδίδεται κάθε χρόνο μια αναμνηστική σειρά γραμματοσήμων για τον εορτασμό των Χριστουγέννων. Σε πολλές από αυτές τις σειρές το θέμα είναι η βυζαντινή παράσταση της Γέννησης, παρμένη από τοιχογραφίες παλιών ναών της Κύπρου. Συχνά, όμως, ο κύκλος των θεμάτων διευρύνεται και περιλαμβάνει τη Βάπτιση, την Κοινωνία των Αποστόλων, τη Σταύρωση, την Ανάσταση. Η Παναγία είναι επίσης προσφιλέστατο θέμα των κυπριακών γραμματοσήμων. Έξοχη είναι η αποτύπωση του περίφημου ψηφιδωτού του 7ου αιώνα από το ναό της Αγγελόκτιστης στο Κίτι, που εικονίζει τη Θεοτόκο όρθια μέσα σε χρυσό φόντο με το Χριστό αριστερά στην αγκαλιά της, περιστοιχισμένη από τους Αρχαγγέλους που προχωρούν προς το μέρος της με λατρευτική ευλάβεια προσφέροντάς της ο καθένας τη σφαίρα του σύμπαντος που κρατά στο χέρι του. Εξίσου επίκαιρο ως μήνυμα προς το σύγχρονο κόσμο είναι και το θέμα που προβάλλεται από την απεικόνιση της Παναγίας του Άρακα, τοιχογραφίας όπου ο ζωγράφος του 12ου αιώνα, με τις ανθρωπιστικές τάσεις που επικρατούσαν τότε στη βυζαντινή τέχνη, παριστάνει τη Θεοτόκο σαν μια συνηθισμένη μάνα ανάμεσα στο εκκλησίασμα, να κοιτάζει θλιμμένη το μικρό παιδί της που το περιμένει το Πάθος για τον άνθρωπο. Εξαιρετικής τέχνης είναι και μια εικόνα της Οδηγήτριας που αποτυπώθηκε σε γραμματόσημο εκδομένο το 1979.
Β. Μορφές και γεγονότα από την εκκλησιαστική ιστορία
Ο Απόστολος Βαρνάβας, ιδρυτής της Εκκλησίας της Κύπρου, που την εύρεση του λειψάνου του συσχετίζει η παράδοση με την ανεξαρτησία και τα προνόμια της κυπριακής Εκκλησίας έδωσε και σε άλλες περιπτώσεις την ευκαιρία στα κυπριακά γραμματόσημα να στείλουν το μήνυμά του στον κόσμο, αλλά και στη 1900η επέτειο του θανάτου του, το 1966. Τότε εκδόθηκε ένα γραμματόσημο με την αρχαία εικόνα του ως αρχιερέα, που φυλάσσεται ως πολύτιμο κειμήλιο στην Αρχιεπισκοπή Κύπρου. Ο δεύτερος μεγάλος του κυπριακού αγιολογίου, ο άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος (12ος αι.), εικονίζεται σε ένα γραμματόσημο που εκδόθηκε με την ευκαιρία του Β΄ Κυπρολογικού Συνεδρίου, και προβάλλει μια τοιχογραφία του 13ου αιώνα από το μοναστήρι του στην Πάφο.
Γ. Εκκλησίες – Μοναστήρια
Τα ιερά προσκυνήματα κατέχουν πρωτεύουσα θέση στις παραστάσεις των κυπριακών γραμματοσήμων. Το Σταυροβούνι, το μοναστήρι που κατά την παράδοση έκτισε η Αγία Ελένη, η Μονή της Χρυσορρογιάτισσας, η Μονή του Αποστόλου Βαρνάβα, περίφημες για τους ανεκτίμητους καλλιτεχνικούς θησαυρούς τους εκκλησίες, όπως η Παναγία Κανακαριά της Λυθράγκωμης, ο Άγιος Ιάκωβος του Τρικώμου, η Παναγία του Άρακα, καθώς και ταπεινά ξωκκλήσια δεμένα αδιάλυτα με το περιβάλλον, έδωσαν από τα πρώτα θέματα στα κυπριακά γραμματόσημα.Μια σειρά ξεχωρίζει προβάλλοντας τα καμπαναριά τριών ναών της Κύπρου, που διακρίνονται για την αρχιτεκτονική τους πρωτοτυπία. Είναι και τα τρία κτισμένα προς το τέλος του δέκατου ένατου αιώνα και αντιπροσωπεύουν την πολιτιστική επιβίωση του χριστιανικού λαού του νησιού, παρά τις επιδιώξεις του οθωμανικού κράτους που ίσαμε τα μέσα του αιώνα απαγόρευε να ακούγεται ο ήχος της καμπάνας.
Δ. Ιερά σκεύη
Αξιοσημείωτες είναι δυο σειρές με ξυλόγλυπτα. Η παλαιότερη, του 1978, περιλαμβάνει τρία γραμματόσημα που προβάλλουν ισάριθμα προσκυνητάρια σπάνιας τέχνης. Η νεότερη προβάλλει δυο θαυμάσιους άμβωνες και το εξαιρετικό βημόθυρο της Παναγίας Παραλιμνίου, που αποτελούν οριακά δείγματα επίχρυσης ξυλογλυπτικής συμπληρωμένης με εικόνες.Στην κατηγορία των ιερών σκευών ανήκει και το γραμματόσημο που συμπληρώνει τη σειρά με τις τοιχογραφίες της Κοινωνίας των Αποστόλων και προβάλλει ένα Ποτήριο Θείας Ευχαριστίας από επιχρυσωμένο ασήμι, με ανάγλυφες παραστάσεις, και σμάλτα στη βάση του, κατασκευασμένο στη Λευκωσία το 1501.

Ε. Πρόσωπα της Εκκλησίας
Με την ευκαιρία των εορτασμών της 150ετηρίδας της επανάστασης του 1821 εκδόθηκε στην Κύπρο μια σειρά από τρία γραμματόσημα. Το ένα έχει ως θέμα τη γνωστή ύψωση του Λαβάρου της Αγίας Λαύρας από το Γερμανό, επίσκοπο Πατρών. Το δεύτερο προβάλλει επίσης έναν ορθόδοξο κληρικό, το φιλικό εθνομάρτυρα Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Κυπριανό που απαγχονίστηκε μαζί με τους άλλους επισκόπους και προκρίτους του νησιού την 9η Ιουλίου 1821, στην προσπάθεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας να σβήσει στη γέννησή της την επανάσταση στην Κύπρο.
Ο θάνατος του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου στις 3 Αυγούστου 1978 έδωσε την αφορμή στα κυπριακά ταχυδρομεία να αφιερώσουν ειδικές εκδόσεις στη μορφή του. Οι εκδόσεις αυτές, αποβλέποντας να διατηρήσουν στη μνήμη την προσφορά του στην Κύπρο, στην Ορθόδοξη Εκκλησία και την υπόθεση της παγκόσμιας Ειρήνης, αποτελούν και οι ίδιες ολοφάνερους φορείς αντίστοιχων μηνυμάτων, καθώς παρουσιάζουν έναν ηγέτη της Εκκλησίας που τα ράσα του έγιναν σύμβολο απελευθέρωσης, όχι μόνο στην πατρίδα του, αλλά και σε όλο τον κόσμο. Και πριν το θάνατό του, στην έκδοση της 10ης Σεπτεμβρίου 1977, στο γραμματόσημο των 20 μιλς, ο Μακάριος παριστάνεται να στέκει μπροστά στην Ωραία Πύλη του καθεδρικού ναού της Λευκωσίας με την αρχιερατική στολή του ορθόδοξου επισκόπου και να ευλογεί με τα Δικηροτρίκηρα. Πόσες καρδιές «απληροφόρητων» παιδιών του Θεού, που γεννήθηκαν και ζουν στις χώρες που δεν έχει ακόμα απλωθεί η άμπελος της Εκκλησίας, να ευαισθητοποιήθηκαν άραγε στο μήνυμα της Ορθοδοξίας μπροστά στο χρωματιστό τοσοδά χαρτάκι με τη μορφή ενός πασίγνωστου τότε ηγέτη του Τρίτου Κόσμου ντυμένου με τα άμφια του ορθόδοξου αρχιερέα;

Ποτέ δε θα μπορέσουμε να μετρήσουμε πόσο τα κυπριακά γραμματόσημα με τα ιεραποστολικά τους μηνύματα επηρέασαν την ανθρωπότητα, πόσους κάλεσαν στην Ορθοδοξία ή πόσους προετοίμασαν να την δεχτούν ή, ακόμα, πόσοι απ’ αυτούς που πήραν την πρώτη πληροφορία (Β΄ Τιμ. 4,17) πέθαναν χωρίς να συναντήσουν ποτέ έναν ορθόδοξο ιεραπόστολο. Ωστόσο, δεν είναι ανεδαφικό να υποθέσουμε πως τα κυπριακά γραμματόσημα διαδραμάτισαν κι αυτά το ρόλο τους στο άπλωμα της ορθόδοξης αλήθειας, μια και ξέρουμε πως ο Τριαδικός Θεός, ο κατεξοχήν Ιεραπόστολος, δεν εξαντλείται στην επινόηση τρόπων για να περάσει το μήνυμα της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους στα πέρατα της οικουμένης.